ŠTA SE DESILO HETITIMA?

Samariju su opsadali Sirijci. Horde iz Damaska bile su rešene da osvoje prestonicu Severnog izraelskog carstva. Očekivao se masovni pokolj.
A onda su se, preko noći, sirijskim logorom proširile glasine.Car Izraela, govorilo se, načinio je savez sa carem Hetita. To je uzrokovalo takav strah kod sirijskih vojnika da su pobegli, a opsada je tako dobila neočekivan kraj (2. O carevima 7).
Ovo je samo jedan od događaja iz Starog zaveta u kojima se spominju Hetiti. Iz konteksta je jasno da su Hetiti predstavljali jednu od velikih sila tokom mnogih vekova. Pojedinim hetitskim porodicama bilo je dozvoljeno da žive u miru u Izraelskom carstvu a neki hetitski zapovednici su imali ugledne pozicije bliske caru Izraela.
U 18. i 19. veku Hetiti su u velikoj meri zbunjivali i hrišćanske i jevrejske stručnjake. Iako se relativno često pominje u Starom zavetu, o tom narodu nije bilo ni reči u drugim istorijskim izvorima. Ovo su posebno isticali stručnjaci čija je namera bila da diskredituju biblijski izveštaj. “Hetiti? Ko su bili Hetiti? Taj narod nikada nije postojao! Hetite nikada nisu pomenuli klasični istoričari. Dakle, Hetiti nisu postojali. I ovaj primer dokazuje da je Biblija neistinita. Hetite je stvorila bujna mašta pisaca Biblije.”
Međutim, i u ovom slučaju, dogmatični kritičari završili su sa zabezeknutim izrazom lica. Zapravo, kada bi takve odvažne izjave načinili u bilo kojoj drugoj akademskoj disciplini, osim u kritici Biblije – i kada bi bili tako ubedljivo demantovani i posramljeni – bilo bi mnogo ostavki na značajnim položajima na univerzitetima. Ipak, nije zabeleženo da se dogodila ijedna ostavka kada je, da citiramo engleskog stručnjaka Arčibalda Sejsa (A. H. Sayce), “sasvim iznenada posvuda počelo da se nailazi na dokaze o postojanju Hetita”!
Sve je započelo 1876. godine. Maršruta između barke na Nilu, u kojoj je Sejs stanovao, i Oksfordskog univerziteta na kojem je svakog proleća držao seriju predavanja, prolazila je kroz Bliski istok. U Hami i Alepu u Siriji pronašao je slikovno pismo na kamenim blokovima koji su iskorišćeni za srednjovekovne građevine. Prolazeći kroz Tursku, pronašao je to isto pismo urezano u stene. Godine 1876. utvrdio je vezu između ovih pisama, između Hetita iz Starog zaveta i Keta koji se pominju u egipatskim tekstovima.
Keti su bili jedna od “velikih sila” istorije, a spomen o njima zapisan je na drevnom egipatskom kamenju. Godinama su arheolozi pokušavali da saznaju ko su Keti. Jedan ketski car, na primer, načinio je ugovor sa faraonom Remzesom II. Iz sadržaja ugovora bilo je jasno da su faraon i ketski car smatrani jednakima. Koja je to nacija bila tako moćna poput Egipta na vrhuncu svoje slave?
Od 1876. godine, stručnjaci znaju odgovor na to pitanje. Odgovor je usko vezan za one čudne hijeroglifske natpise u Siriji i Turskoj. A. H. Sejs i V. Rajt (W. Wright) odredili su starost hetitskih natpisa na vekove između 1600. i 700. godine p.n.e. Međutim, sve do 1947. godine i otkrića Boserta (Bossert), hetitski hijeroglifi nisu potpuno shvaćeni. Bosert je našao dvojezične natpise – i od tada je istorija Hetita postala dostupna istraživačima!
Međutim, davno pre 1947. godine shvaćeno je da su Hetiti bili značajna sila. Između 1906. i 1912. godine hetitsku prestonicu Hatušaš (sada Bogazkale) iskopao je Hugo Vinkler (Hugo Winckler). Nalazi se oko 160 kilometara vazdušnom linijom istočno od Ankare u Turskoj. Veliki deo ostataka ovog hetitskog grada bio je iznad zemlje, a lokalno stanovništvo je godinama stranim posetiocima prodavalo glinene ploče kao suvenire.
U toku svojih iskopavanja, Vinkler je naišao na arhivu hetitske carske porodice. Ploče su bile napisane hetitskim klinastim pismom, koje su Hetiti koristili pored hijeroglifskog pisma. Zbog svoje sličnosti sa vavilonskim klinastim pismom, hetitsko klinasto pismo je dešifrovao češki stručnjak Hrozni već 1915. godine. Deset hiljada pločica sa hetitskim klinastim pismom pronađeno je u carskoj arhivi u Hatušašu. One koji su već znali za ugovor sa Remzesom II, fasciniralo je otkriće hetitskog primerka tog istog ugovora!
Sa pločica carske arhive pojavila se hronologija bliskoistočne istorije i otkrila uloga koju su Hetiti imali u njoj u periodu od 1400. do 1200. godine p.n.e. Pored toga, pronađen je kompletan zapis o hetitskim carevima iz tog perioda. Bilo je jasno da su Hetiti bili civilizovan narod i da su njihovi pisari bili sposobni da pišu na sedam različitih jezika (varijanti klinastog pisma).
Iskopavanje hetitske prestonice Hatušaš završeno je tokom pedesetih godina dvadesetog veka. Površina grada je bila oko 120 hektara. Bio je to dobro izgrađen grad od kamena i opeke, sa skoro nesavladivom odbranom. Na njegovoj istočnoj strani bila je visoka stena koja je služila kao utvrđenje. Unutar grada otkriveni su ostaci pet hramova. U carskoj arhivi su pronađeni i dešifrovani detaljni opisi hetitskog rituala obožavanja, zamršene i dugačke religijske službe.
Ovi detalji njihovog sistema obožavanja veoma su interesantni. Kritičari su ranije tvrdili da su jevrejski zakoni iz Mojsijevih knjiga previše “složeni” da bi mogli da potiču iz Mojsijevog vremena. Pločice iz Hatušaša, zajedno sa pločicama iskopanim u drugim hetitskim gradovima, otkrile su paganski sistem obožavanja jednako kompleksan kao i izraelski iz vremena Mojsija.
Simbol Hetita bio je lav. Veliki likovi lavova bili su postavljeni sa obe strane kapije Hatašuša.
Hetitski gradovi su iskopani i rekonstruisani, a takođe i države kojima su oni upravljali u severnoj Siriji. Pronađeni su i neki gradovi sa kojima je Solomun trgovao (1. O carevima 10:29), kao na primer Zendžirli i Karkemiš (ili Harkemiš).
Utvrđeno je da je uspon Hetita do velike sile počeo 1750. godine p.n.e., i da je, uprkos značajnom kulturnom uticaju i posle tog vremena, moć hetitskog carstva naglo prestala oko 1200. godine p.n.e.
Eciklopedija Britanika je 1860. godine Hetitima posvetila samo osam redova. U izdanju iz 1947. godine preko deset strana, sa po dve kolone, posvećeno je hetitskoj istoriji, kulturi i religiji.
Očigledno je da Hetiti nisu bili jedna od biblijskih “istorijskih grešaka”.