PRVA BRITANSKA BIBLIJA

Ne znamo tačno kada je Biblija došla u Britaniju ili ko ju je doneo. Ne znamo tačno kada je hrišćanstvo u nju stiglo, osim da je to bilo davno pre nego što se Avgustin iskrcao blizu Kenta 597. godine.
Davno pre Avgustina tu su živeli keltski hrišćani. Bili su poznati po svojoj privrženosti Pismu. Bid (Sveti Bid ili Časni Beda, Bede, oko 672-735.) verovao je da su tokom progona za vreme cara Dioklecijana (284-305) “verni hrišćani” stradali u Britaniji. Gilda (Gildas), još jedan britanski istoričar, potvrdio je da su u vreme Dioklecijanovog juriša na Bibliju, kada je natpis “Extincto nomine Christianorum” (ime hrišćanstva je uništeno) stavljen iznad pepela jednog biblijskog kodeksa, “delovi Pisma goreli na ulicama britanskih gradova”.
Poznato je da su tri predstavnika iz Britanije prisustvovala saboru u Arlu 314. godine. Od Konstantinove vladavine i hrišćanstvo je bilo favorizovana religija. Kao što je ranije izneto, 332. godine je car naručio od episkopa Jevsevija Kesarijskog pedeset primeraka Pisma (od kojih dva verovatno postoje i danas kao Kodeks Sinaitikus i Kodeks Vatikanus).

BIBLIJA IZ VITLEJEMA

Ipak, ovo su bile grčke Biblije, a prve britanske Biblije bile su na latinskom. Da budemo precizni – na “starolatinskom”. Papa Damas I odredio je 382. godine Jeronima (oko 347-420.) da načini precizniju, autoritativnu latinsku Bibliju. Jeronim je izučavao grčki i hebrejski, ali je po instinktu bio konzervativan. Stoga je Novi zavet koji je on priredio bio samo revizija postojećeg latinskog prevoda. Postoje određeni dokazi da je koristio i grčke manuskripte, ali su prepravke načinjene jedino kada ih je smatrao krajnje neophodnim. Za razliku od ovoga, njegov Stari zavet bio je “sasvim novi prevod sa hebrejskog”. NJegov posao je završen oko 404. godine, u Vitlejemu, a trajao je dvadesetak godina.
Jeronimova Biblija postala je poznata kao Vulgata. Bila je to, u periodu od oko hiljadu godina, Biblija zapadnog hrišćanstva. Sirijci, Egipćani, Jermeni i Persijanci imali su Bibliju na svojim govornim jezicima, ali Zapadna Evropa se zadovoljila jednom Biblijom na međunarodnom jeziku. Nije bilo velike biblioteke bez nekog manuskripta. Oni su prepisivani nebrojeno puta pa su postojale male varijacije od jednog manuskripta do drugog. Još uvek postoji osam hiljada manuskripata. Tokom Vulgatine hiljadugodišnje dominacije, sve knjige su pisane na latinskom. Latinski je bio jezik manastira, koji su bili glavni centri učenosti, a svi učeni ljudi su govorili latinski.

KELTSKA CRKVA

Ipak, ako je onaj koji je govorio latinski bio kao kod kuće u Italiji, Galiji ili južnoj Britaniji, postojale su granice – kao što su Irska i severna Britanija – gde latinska kultura nije bila odomaćena i gde se hrišćanstvo razvilo u drugačijoj varijanti.
Vek pre nego što se Avgustin iskrcao u Kentu predstav­lja slavan period istorije Irske crkve. Za njega je u velikoj meri zaslužan Patrik. Pošto je postao hrišćanin, za­plovio je u Irsku i počeo sa širenjem jevanđelja u zemlji u kojoj je nekada bio rob. Patrikovo propovedanje zapazili su prvi od “velikih kraljeva” Irske. Uskoro je Patrik krstio kraljevog sina, Konala. Hiljade su sledile njegov primer. Konalov praunuk Kolumba bio je misionar Keltske crkve na kopnu. Jona, naselje na zapadnoj obali Škotske, bila je njegova misionarska baza.
Keltska crkva je verovala u prvenstvo Pisma. Pošto su našli da su određene stvari u veri i praksi Rimske crkve nebiblijske, Keltska crkva ih je odbacila. U Rimu se govorilo o “šizmatičnim Keltima”, a papa je načinio plan da pošalje Avgustina da “koriguje jogunaste keltske hrišćane”.
Kolumbina smrt i dolazak Avgustina desili su se u razmaku od dvanaest meseci jedno od drugog. Među Saksoncima južno od Temze Avgustin je naišao na značajan otpor svojim pokušajima da nametne rimski poredak; a postojao je još veći otpor dalje na severu. No, čak je i taj otpor bio minimalan u poređenju sa onim na šta je naišao u Nortambrijskom kraljevstvu severno od Hambera (Humber). Tamo je crkveni centar bio Lindisfarn. Lindisfarnski episkop je bio Ajden, a njegov učitelj je bio Kolumba, koga je kralj Osvald pozvao da širi jevanđelje po Nortambriji.
Sukob između Keltske crkve i rimskog poretka, koji je predstavljao Avgustin, bio je predmet sabora u Vitbiju 664. godine. Rimski model je trijumfovao. “Škotski episkop Kolman napustio je Britaniju”, izvestio je Bid, “vodeći sa sobom Škote koje je okupio u Lindisfarnu, zajedno sa oko trideset Engleza koje je isto tako obučavao monaškom životu.” Oni su našli novo utočište blizu obale Irske. Neki su gledali na odluku sabora u Vitbiju kao na odstupanje od Biblije i hrišćanstva koje je zasnovano na njoj.

LINDISFARNSKO JEVANĐELJE
Lindisfarn i crkva koju on predstavlja imaju trajno mesto u istoriji engleske Biblije. Tamo su načinjena Lindisfarnska jevanđelja. Ovi izvanredno nadahnuti manuskripti, koji se sada nalaze u Britanskom muzeju, najlepša su rukotvorina koja je ostala od Keltske crkve. Oni su načinjeni u čast svetog Katberta (St. Cuthbert) koji je umro 687. godine. “Glavni tekst je onaj iz latinske Vulgate, ali je između redova kasnije dopisan parafraziran latinski tekst na primitivnom engleskom koji obično zovemo anglosaksonski.”

KEDMON OD VITBIJA

Novi značajni razvoj u istoriji Biblije na engleskom jeziku desio se u Vitbiju. Jezička barijera odvajala je narode Britanije od Jeronimove latinske Vulgate. Prvi napor da se ona prevaziđe načinio je Kedmon u Vitbijskoj opatiji samo pet godina posle čuvenog sabora.
Kedmon, koji je već bio “u poodmaklim godinama”, stigao je u opatiju Vitbija sa obližnjeg poljoprivrednog dobra. Otkrio je dar za poeziju i muziku, sasvim slučajno. On je skromno izvestio upravu opatije da je stekao nov dar. “Svi oni su se složili da je Kedmonu Gospod dao dar”, piše Bid. “Oni su mu objasnili jedan pasus biblijske istorije ili doktrine i tražili od njega da to ako može izrazi u stihu. On je obećao da će to uraditi i vratio se sledećeg jutra sa odličnim stihovima, kao što je bilo naručeno.” Tako je Kedmon postao najponizniji od opatijske laičke braće.
Opevao je stvaranje sveta, postanak ljudske vrste i celu istoriju 1. knjige Mojsijeve. Opevao je izlazak Jevreja iz Egipta, ulazak u obećanu zemlju…” Najvažnije je bilo što je to uradio na anglosaksonskom, jeziku običnog naroda, a ne na latinskom, jeziku učenih. Kedmon je učinio prvi poz­nati pokušaj parafraziranja Biblije, tj. najpoznatijih biblijskih događaja, na govornom jeziku.
Kedmonov rukopis na 229 strana još uvek se čuva u bibli­o­­teci Bodlijan (Bodleian) u Oksfordu. Kritičko ispitivanje ovog manuskripta iznosi na svetlost dokaze o snažnom daru za sastavljanje. Ne može biti sumnje da je rečiti kravar koji se pojavio u Vitbijskoj opatiji u svom radu pokazivao Bogom dani dar, koji je priznala i opatica Hilda. To je bilo 670. godine. On je umro unutar opatijskih zidova samo deset godina kasnije.

ALDHELM I BID

Aldhelm, episkop Šerborna, koji je umro 709. godine, bio je prvi prevodilac dela Biblije na narodni jezik Engleske. Manuskript psalama na anglosaksonskom čuva se u Parizu. Za njega se veruje da je Aldhelmov rad.
Bid, rođen 674. godine, učio je latinski, grčki i hebrejski i poznat je kao autor Istorije Engleske crkve i naroda. U manastiru u DŽerou (Jarrow) preveo je na jezik naroda ono što je smatrao osnovama hrišćanske vere. Ove osnove uključuju apostolsko ispovedanje vere i molitvu Očenaš. Pred kraj svog života Bid je počeo da prevodi Jevanđelje po Jovanu i završio ga na samrtničkoj postelji.

KRALJ ALFRED – PREVODILAC

Četvrta karika u lancu – Kedmon, Aldhelm i Bid – predstavlja iznenađenje: u pitanju je kralj Alfred Veliki.
Alfred je postao kralj Veseksa sa 22. godine, 865. godine, a vladao je kraljevstvom do svoje smrti u 50. godini života. Veliki deo svoje vladavine proveo je u zaustavljanju danske invazije.
Međutim, Alfred je bio učenjak. Svestan da kralj Karlo Veliki podstiče reviziju Vulgate, na početku devetog veka (poduhvat koji je sama crkva ignorisala do šesnaestog veka), Alfred je obratio posebnu pažnju na prevođenje delova Vulgate na običan jezik. Dok su Vikinzi palili sve na svom putu kroz Englesku, ostavljajući velike biblioteke i manastire u pepelu, Alfred je radio na novom sistemu zakona. On je sjedinio ovo sa prevodom Deset zapovesti i drugih izvoda iz Mojsijevog zakona. Osim toga, on je “preveo ili inicirao prevođenje nekoliko delova Biblije”. Kao i Bid, bio je zauzet prevođenjem sve do svoje smrti; u Alfredovom slučaju, poslednja je bila Knjiga psalama.

DOBA PROMENA I METEŽA

Vek i po pre Normanskog osvajanja 1066. godine, primetno je opadao nivo učenosti među sveštenicima. Ne samo da običan narod nije mogao da razume Vulgatu koja je na latinskom, već je ni veliki deo klera nije razumeo.
To objašnjava pojavu glosa u tom periodu. Glose su bile prevodi “reč za reč” na rani engleski jezik, napisane između redova latinskih manuskripata. Prvi poznati primer je Lindisfarnsko jevanđelje. Ali glose nisu postale uobičajene sve do 10. veka. Glose jevanđelja koje su datirane na oko 950. godinu čuvaju se u Oksfordu i u Britanskom muzeju. Mora da su bile od koristi sveštenicima kada su poučavali zajednicu.
Rad na glosama je, prirodno, vodio obnavljanju zanimanja za stvaranje jednog stvarnog prevoda, nezavisnog od latins­kog teksta. Kompletan engleski prevod jevanđelja pojavio se u 10. veku, očigledno za javnu upotrebu. Još postoji šest primeraka. Najraniji – u biblioteci Korpus Kristi koledža (Corpus Christi College) u Kembridžu – delo je Elfrika (Elfric) iz Bata i nastao je oko 1000. godine. Postoji dokaz da je veliki deo Starog zaveta neko drugi preveo otprilike u isto vreme.
Normansko osvajanje sasvim je zaustavilo književni raz­voj kod engleza u sledeća tri veka. Anglosaksonska jevanđelja su izbačena iz upotrebe. Pristup običnog naroda većem delu Biblije sveden je na grubo rimujuće parafraze.
Međutim, 14. vek doneo je sa sobom velike promene.
Od 1348. do 1349. godine harala je kuga, zbog koje je pomrla trećina stanovništva. Od 1344. do 1350. godine vladali su glad i rat. Ovakvi događaji navode ljude da tumače događaje u proročkim i apokaliptičkim terminima.
Slični preokreti u Francuskoj doveli su do seljačkih ustanaka 1358. godine – i do zaokupljenosti apokaliptičkim pitanjima. To je bilo vreme “vraćanja Bibliji”. Francuzi su prvo načinili revidirano izdanje Vulgate, a onda i prvu potpunu verziju Biblije na francuskom.
Moć papstva bila je u opadanju. Pokvarenost je zahvatila visoko sveštenstvo. Crkva je postala predmet ismevanja i sramote u Engleskoj. Pokvarenost i propadanje doprli su do manastira.
Iskvarenost u crkvi išla je uporedo sa nemirom u narodu. Engleska kultura je ponovo cvetala. Započeta aktivnost je vodila do rada Lenglanda (Langland) i Čosera (Chaucer).
Postojala je neodređena svest da je hrišćanstvo ugroženo sa istoka i juga silama islama.
U Engleskoj su se ljudi “sa velikom težnjom okrenuli Bibliji”.
Iskvarenost crkve. Društvo u metežu. Neodređeno shvatanje ugroženosti samog hrišćanstva. Ovo su bili uslovi u kojima je DŽon Viklif (John Wyclif) dao svoj veliki doprinos istoriji Biblije na engleskom jeziku i istoriji Engleske crkve.